Alzheimer Hastalığı (Bunama)

1900’lü yılların başında Alzheimer soy isimli bir Alman doktorun, 51 yaşında unutkanlık, hayal görme ve eşini kıskanma şikâyetleri ile getirilen bir hastayı incelemesi ve 5 yıl sonra ölünce beyin biyopsisinde ölmüş beyin hücrelerinde protein birikimini göstermesiyle tanımlanmış bir hastalıktır.

Alzheimer hastalığı genellikle bir ileri yaş hastalığı olup, beyinde anormal protein birikimine bağlı beyin hücrelerinin hasarlanıp ölmesi sonucu, başta yakın bellek olmak üzere tüm entelektüel faaliyetlerde günlük işlevlerde ve davranışlarda bozulma ile kendini gösteren bir hastalıktır. Sonuçta sosyal yaşam ve iş hayatını olumsuz etkileyen beynin ilerleyici ve yıkıcı bir hastalığıdır. Ulaşacağı son nokta ise demans yani bunamadır.

Alzheimer hastalığı bunama yapan hastalıklar içinde en sık izlenen bozukluktur. Çünkü hastalık ile ilgili en önemli risk faktörlerinden biri genetik yatkınlık, bir diğeri ise yaştır ve 65 yaş üstü her 100 kişiden 8'inde Alzheimer hastalığı görülmektedir. Şu anda, dünya genelinde 40 milyona yakın Alzheimer hastası olduğunu bilinirken, Türkiye'de ise halen 600 bin ile 1 milyon arası hasta bulunduğuna ait bir tahmin edilmektedir.

Hastalığın nedeni tam olarak bilinmese de bir takım risk yaratan durumlar günümüzde tanımlanmıştır.

Bunlar;

1. Yaş (değiştirilemez faktör)

Yaş ilerledikçe hastalığın sıklığı artıyor. Örneğin; hastalığın 65 yaşın üzerinde her 10 yılda bir görülme oranı ikiye katlanıyor.

2. Genetik yatkınlık. Bugün Alzheimer ile ilgili olduğu gösterilen 4 kromozom bulunmuştur. 1-14-19 ve 21. kromozomlar. 19. kromozom geç başlayan Alzheimer, diğerleri ise erken yaşta başlayan Alzheimer ile ilişkilidir. Bugün genetik faktörler ileri yaşın önüne geçerek birinci sıraya yerleşmiştir.

3. Depresyon (değiştirilebilir faktör); Kronik depresyonu olanlarda AH görülme riski 3 kat fazladır. 50-60 yaşlarında depresyon tanısı alan kişiler AH yönünden muhakkak değerlendirilmelidir.

4. Damar hastalıkları (Kalp krizi, tansiyon yüksekliği, kolestrol yüksekliği...) değiştirilebilir faktörler

5. Geçmişte ciddi kafa yaralanmaları

6. Düşük eğitim düzeyi

7. Kronik alkol kullanımı

Hastalığın Evreleri

Hafif Bilişsel Bozukluk (HBB): Hastanın kendi ya da yakını tarafından fark edilen unutkanlık yakınması olması, bellek ya da bellek dışı alanlardan birinde kayıp olması (beceri, lisan gibi), bununla beraber kişinin günlük hayatına sorunsuz devam etmesi olarak tanımlanır. Bu kişilerin daha sonraki yıllarda belirgin demans geliştirme riski %15’dir.

Erken dönem: Hafif unutkanlık, kelimeleri hatırlayamama ve yeni şeyler öğrenememe, yorgunluk, sosyal hayattan çekilme, depresyon gibi belirtiler ile başlar.

Orta dönem: Hastanın günlük yaşam aktiviteleri gözle görülür şekilde bozulur. Yemek yapamaz, çatal kaşık kullanamaz, elbiselerini çıkarıp giyemez, tuvalet ve kişisel temizliğini yapamaz ve aksatır, evin ve evin içindeki odaların yolunu bulamaz.

Huzursuzluk ve öfke, kaybolmalar, motor yetilerde bozulma, sosyal ilişkilerin bozulması ve şüphecilik (paranoya) bu evrede sıklıkla görülür.

Ciddi ileri dönem: Bu evrede, hastanın yaşamı için tam bağımlı hale gelmesi ile karakterizedir.

Dünya Alzheimer Derneği’ne Göre Alzheimer Tanısı

Dünya Alzheimer Derneği, kişilerin kendileri ya da yakınlarının Alzheimer hastalığına yakalanıp yakalanmadığını anlaması için bilinmesi gereken 10 belirtiyi yayınlamıştır. Bu belirtilerden bir veya birden fazlasına sahip olmak bu konu ile ilgili bir merkez ya da nöroloji hekimine başvurmak için gereklidir.

1- Gündelik hayatı etkileyecek tarzda unutkanlık

Hastalığın en önemli ve ilk bulgusu unutkanlıktır. Yakın geçmişteki bilgi, kişi ve olayları unutur.

Unutkanlık, hastalığın ilk dönemlerinde basit unutkanlıklar olarak başlar. Anahtarını kaybetme, isimleri unutma, paranın üstünü almayı unutma, yemeğin altını açık unutma gibi.

2- Planlama ve hesaplama da zorlanmak

Hastaların çoğu günlük işlerini planlayamaz. Yemek pişirmek, giysi seçmek ya da telefonla konuşmak gibi basamaklı işleri yapmakta zorluk yaşamaya başlarlar.

3- Daha önce sorunsuz yapılan görevleri yapamamak

Hasta geçmişte iyi yaptığı becerilerini kaybeder. Örgü öremez, çivi çakamaz, yemek yapamaz, enstrüman çalamaz, tuvalete gidemez, banyo yapamaz, yemek yiyemez.

4- Zaman ve yerleri karıştırmak

Alzheimer hastaları günleri, ayları ve kimi zaman mevsimi karıştırabilir. Alışveriş yaptığı dükkanları, her zaman gittiği camiyi, yıllardır çalıştığı işyerini, evinin odalarını, günü, saatleri, ayları karıştırmak en sık rastlanan bulgulardandır.

5- Görüntüleri algılamada zorlanmak

6- Konuşma ve anlamada bozulma

Hastalar konuşurken kelimeleri bulmakta zorluk çekebilir. Kelimeler yerine tanımları kullanabilir. Bazen hastanın söylediklerini ya da yazdıkları anlamak güçleşebilir.

7- Eşyaları kaybetmek, yanlış yere koymak ve bunlarla ilgili başkalarını suçlamak

Sıklıkla eşyalarını nereye koyduğunu unutur (Parasını saklama ve bir daha bulamama) ya da yanlış, alışılmadık yerlere koyabilirler. Örneğin, ayakkabıyı buzdolabına koyabilir, yumurtaları yatak altında saklayabilir.

8- Değerlendirme ve karar vermede güçlük çekmek

Soyut düşünce bozulur, atasözlerinin yorumlarını ve anlamlarını karıştırır.

9- Sosyal aktivitelerden çekilmek

10- Kişilik ve davranış değişiklikleri göstermek

Davranış ve psikiyatrik bulgular hastalığın ilk zamanlardan beri olsa da ileri dönemleri en çok sıkıntıya sokan durumudur.

Uyumayan, sürekli hareketli, amaçsız gezinen, halüsinasyon gören, aynalarla konuşan, hiç durmadan yemek yiyen ya da hiçbir şekilde yemeyen, şüphecilik yapan, eşyalarını saklayan, bağıran kişiler haline gelirler.

Bu süreç; hastadan çok, bakımını üstlenen kişilerin problem yaşadığı evre olarak bilinir. Bu evrenin devam ettiği çok ciddi evrede hasta yatağa bağımlıdır.

Alzheimer Tanısı ve Testleri

Hekim;

Hastanın ve yakınının verdiği öyküyü dinler. Demans varlığını göstermek için tarama testi yapılır. En bilinen tarama testi, Mini Mental Durum Testi'dir. Bu test ile hastaya zaman, mekan, öğrenme, sayısal işlem, öğrendiğini hatırlama, isimlendirme, cümle yazma ve görsel bellek muayenesi yapılır.

Nöropsikolojik Testler

Çoğunlukla mini mental durum testi sonucuna göre, çekirdek bulgusunun kesinleştirilmesi ve diğer entelektüel kayıplarının saptanması için ayrıntılı nöropsikolojik testler uygular.

Nörofizyolojik İncelemeler

Nörofizyolojik incelemeler bazı hastalıkların ayırıcı tanısında çok değerlidir. En önemli nörofizyolojik inceleme EEG (elektroensefalografi)’dir. Özellikle Creutzfeld Jakop hastalığı gibi bazı demans nedenlerinde son derece özgün bulguları ile kısa sürede tanı koydurur.

Radyolojik İncelemeler

Radyolog tarafından; beynin tutulan bölgelerinin saptanması için bilgisayarlı tomografi (BT) veya magnetik rezonans görüntüleme (MR) uygulanır.

Genetik Testler ve Laboratuvar Testleri

Hastalara ayırıcı tanı yapabilmek ve bazı genetik bilgileri verebilmek için çalışılır. Tiroid hormonları, B12-Folik asit, Glukoz ölçümü, hemoglobin ve diğer tam kan sayımları, sedimantasyon, elektrolitler, Üre, Karaciğer fonksiyon testleri mutlaka bakılır.

Alzheimer hastalığının erken dönemde tanısının mümkün olduğu artık bilinmektedir. Bu tanıyı erken dönemde koyabilmek için hastaların beyin omurilik sıvılarından ölçülen ve hastalığa neden olduğu bilinen proteinlere Biyobelirteç adı verilir.

Alzheimer Tedavisi

İlaç tedavisi

Psikolojik destek

Egzersiz

Beslenme şeklinde planlanmalıdır

Alzheimer hastalarında Akdeniz beslenme modelinin uygulanmasının hastalığın seyrine olumlu katkısı vardır. Çünkü Akdeniz modeli beslenme tarzında, yüksek düzeyde posalı ve bitkisel besinler (sebze, meyve, kuru baklagiller, tam tahıllar) ile balık ve zeytinyağı, düşük düzeyde ise; kırmızı et, tavuk, az yağlı süt ve süt ürünleri yer almaktadır.